23 Temmuz 2017 Pazar 11:47 (3982)

ZEYTİNYAĞI KALBİN DOSTUDUR

Tüketilen yağların nitelikleri ile kalp damar hastalıkları arasında ilişkilerin saptanması, bu konuda sürdürülen çalışmaların daha bir yoğunluk kazanmasına neden olmuştur. Zeytinyağı, kalbimiz için altın değerinde bir nimettir. Zeytinyağı tüketiminin öncelikli etkisi; Kalp-damar hastalıklarının oluşum riskini azaltması ve hastalık oluştuktan sonra tekrar oluşumunu engellemesidir. 

Zeytinyağı, içerdiği selenyum sebebi ile özellikle kalp-damar rahatsızlıkları ve kanser için faydalı olduğu modern tıp tarafından da ifade edilmektedir. Damar sertliği ve kalp krizi (enfarktüs) riskine karşı en etkili yağlardan biridir. Vitamin E, selenyumun antioksidan aktivitesine yardımcı olan bir maddedir. Selenyumla birlikte bağışıklık fonksiyonunun artmasını sağlar. Zeytinyağında bulunan E vitamini, damar sağlığını koruyup, kalp krizi riskini azalttığı araştırmalar ile desteklenmiştir.

ARAŞTIRMACILAR

EPIDEMIYOLOJIK ARAŞTIRMALAR SONUCUNDA

BESLENMEDE YÜKSEK DOZDA POLİFENOL TÜKETİMİNİN

KALP DAMAR HASTALIKLARI ÜZERNE FAYDALARINI TESPİT ETMİŞTİR

Gelişmiş ülkelerdeki ölümlerin önde gelen nedeni kalp damar hastalıkları (CVH), özellikle koroner yetmezliği ve inme de [80]. CVH kalıtım ve çevresel faktörlerin bu hastalığın oluşumunda ve gelişmesinde etkin olduğu kronik ve birçok nedenlerden kaynaklanan bir hastalıktır. Örneğin, sigara içmek, aşırı doymuş yağlarla beslenmek ve fiziksel olarak hareketsiz kalmak CVH riskini arttıran ve çok iyi bilinen çevresel faktörlerdir [81,82,83,84]. Nedenlerin bu denli çok ve çeşitli oluşu belli bir faktörün, örneğin belli bir beslenme alışkanlığının CVH’deki rolünün belirlenmesini zorlaştırmaktadır. Buna karşın, epidemiyolojik ve kişiler üzerinde yürütülen araştırmalar meyve, sebze, kakao, .çay ve şarap gibi zengin polifenol içeriğine sahip besinlerin düzenli tüketerek kalbin korunabildiğini ortaya koymuştur [85,86,87,88,89,90,91,92,93,93]. Araştırmalar flavonol, flavone ve flavanol tüketimi ile kalp damar hastalığı riskinin ve antoxiyanin ve flavnbone tüketimi sonucu CVH’ya bağlı ölümlerin azalması arasında bir bağlantı bulunduğunu belirlemiştir [90}. Dahası, meta-analizler günde üç fincan çay içmenin CVH riskini %11 azalttığın [96]ı, düzenli olarak az miktarda tüketilen kırmızı şarabın ise CVH riskini %32 oranında düşürdüğünü ortaya koymuştur [97]. Öte yandan, polifenollerin CVH alanında etkinliği ya da ne denli etkin olduğu konusu üç farklı tartışma konusudur. Aslında kısa süre önce gerçekleştirilen sistematik bir araştırma kalp damar hastalıklarına yakalanma riskini en fazla düşürenlerin soya ve kakaoda bulunan flavonoidler olduğunu [98], buna mukabil diğer polifenollerin etkisiz kaldığını [87,99,100,101] ileri sürmektedir. Bu iddialar arasındaki tutarsızlık yapılan anketlerde farklı beslenme alışkanlıklarının bulunmasından ve iyi beslenen kesimler ve yüksek düzeyde polifenol tüketen kitleler arasındaki farklı polifenol düzeyi ve tipleri bulunmasından kaynaklanıyor olabilir [102].

Farklı insan, hayvan ve hücre tipleri üzerinde yapılan incelemeler polifenollerin kan dolaşımı sisteminde antioksidan bir etki oluşturduğunu [103,2104,105],  kan basıncını düşürdüğünü [98,106,107,108,109,110,111], endotel fonksiyonu düzenlediğini [108,112,113,114,115,116,117,118,119,120,121], plak oluşumunu engellediğini [107,122,123,124], düşük yoğunlukta protein oksidasyonu sağladığını [105,125] ve iltihaplanma riskini azalttığını [126,127] ortaya koymuştur. Panama’ya bağlı San Blas Adasında yaşayan Kuna Amerindlerde yüksek tansiyon ve CVH. hastalığına çok az rastlanması onların her gün flavanol içeren kakao tüketmesinden kaynaklandığına inanılmaktadır [128]. Bu alanda son zamanlarda yapılan üç meta-analizde zengin flavanol içerikli kakaonun tansiyonu düşürdüğü doğrulanmıştır [98,106,110]. Siyah çay tüketimi ile tansiyon düşmesi arasında bir bağlantı olduğu saptanmış ise de [129,130], çaydaki polifenol içeriğinin etkisi ise kesişnlik kazanmamış durumdadır; hayvanlar üzerindeki deneylerler ilgili kimi raporlarda tansiyonu düşürdüğü belirtilirken [131] diğerlerinde hiçbir etkisi bulunmadığı ileri sürülmektedir [132]. Dahası, kakao ile ilgili araştırmaların aksine,  çay tüketiminin kısa vadede kan basıncı üzerindeki etkisi ile ilgili insanlar üzerinde yapılan deneylerde kesin sonuçlara ulaşılamamıştır [133,134,135,136] ve kırmızı şarap ya da üzümün kan basıncı üzerindeki etkisi ile ilgili veriler tutarsızdır [88,89,111,137,138139,140]. Bununla beraber, kakao, kara üzüm suyu, çay ve kırmızı şarap tüketiminin entelyal fonksiyonu ve CVH riski ile ilgili kısa ve uzun vadeli yararlarını destekleyen kanıtlar giderek artmaktadır  [104,108,112,113,114,115,133,135,141,142,143,144,145,115,133].

Polifenollerin kan dolaşımı sistemindeki rolü ile ilgili olarak bunların nitrik oksit sentazi (eNOS) düzeyini ve faaliyetini yönlendirme yetenekleri sayesinde nitrik oksidin endotelde biyolojik olarak varlığını sağladığına inanılmaktadır [111,146,147,148,149,150] (Şakil 1). Bu görüşü desteklemek adına polifenollerin fizyolojik yoğunlukları üzerinde yapılan aortik deneylerde polifenollerin endotele bağlı rahatlama sağladığı gözlemlenmiştir [148,151,152,153,154,155,156]. Vasküler nitrik oksitteki bu düzenlemenin polifenollerin P14/Akt kinaz ve eNOS fosforlaşmada hücreler arası Ca⁺² gibi unsurlarla bağlantı kurabilmesinden ve bunun sonucunda NO üretiminden kaynaklandığına inanılmaktadır [157,158] (Şekil 1). eNOSları tetiklemenin yanı sıra polifenollerin çoğunun eNOS varlığını çoğaltarak prostacyclin üretimini sağladığı, entel-1 ve endotel NADPH oksidasyonunu [149, 159, 169, 161, 162], anjoyogenez ve vasküler hücrelerin dolaşımını ve üremesini, matriz metalloproteinaz (MMP) faaliyetini engellediği [158] gözlemlenmiştir. Ayrıca kakao, kara üzüm, kırmızı şarap, siyah çay, kahve ve böğürtlendeki polifenollerin plak oluşumunun önüne geçmekte son derece etkin olduğu saptanmıştır [107,122,123,164,165,166,167,168,169]. Son olarak flavanoller ve flavonoller RAGE aracılığı ile MAPK uyarılarını düzene sokarak damarlarda hasara yol açan AGE ‘leri engelleyebilmekte [170,171] ve NAPPH oksidazını baskı altına alacak NF-_aB gibi faktörleri oluşturabilmektedirler [173] (Şekil 1).

KOLESTEROL VE KALP-DAMAR SAĞLIĞI ÜZERİNE ETKİSİ

Kolesterol yasam için gerekli olan, beyin, sinirler, kalp, barsaklar, kaslar, karaciğer basta olmak üzere tüm vücutta yaygın olarak bulunan ve hücre duvarlarının ana yapı taşlarından birisi olan önemli biyokimyasal bir maddedir.

Vücut, kolesterolü kullanarak çeşitli hormonları, D vitaminini ve yağları sindiren safra asitlerini üretir. Bu nedenle, kanda belli bir miktarda kolesterol bulunması gerekmektedir, ancak kanda fazla miktarda kolesterol varsa bu kan damarlarında birikme ve kan damarlarının sertleşmesine, daralmasına yol açar.

Kolesterolün kanda çözülebilmesi, hücre ve organlara tasınabilmesi için önemli bir proteine ihtiyacı vardir. Kolesterol ile bu önemli proteinin birleşmesinden doğan yapıya ‘lipoprotein' denilmektedir. Yani kolesterol kanda lipoprotein adı verilen bir protein formunda bulunur.

Kolesterol çeşitleri Tıp dilinde HDL ve LDL olarak isimlendirilir. LDL yani düşük yoğunluklu lipoprotein terimi lipoprotein azlığı nedeniyle kötü huylu kolesterol olarak adlandırılırken HDL ise yani yüksek yoğunluklu lipoprotein terimi iyi huylu kolesterol olarak isimlendirilir. Kötü huylu kolesterolün yüksekligi kalp hastalıklarina yatkınlıgi artırır, ancak iyi kolestrolün yüksekliğinde ise lipopreteinler atardamar duvarıindan kolesterolü uzaklaştırırlar.

Kolesterol düşürücü ilaçların bir çoğu yüksek kötü kolesterolü düşürdüğü gibi iyi huylu kolesterolü de beraber düşürmektedir.

Halbuki zeytinyağı kötü huylu kolesterolü düşürürken iyi huylu kolesterolünde yükselmesine yardımcı olur. Zeytinyağının içindeki tekli doymamış yağ asitleri kötü huylu kolesterolü normal seviyede tutar, ayrıca içerdiği antioksidanlar sayesinde kötü huylu kolesterolün okside olmasını ve damarların çeperlerine çökmesini engeller [10-12].
Özellikle kalp damar hastalığı olanlar ve bu risk grubu içerisinde olanlara zeytinyağı tavsiye edilmektedir. Bitki sterolleri kolesterol absorpsiyonunu azaltmaktadır. Zeytinyağının içerdiği sterol miktarı LDL kolesterolün küçük bağırsakta emilimini önleyerek kandaki LDL kolesterol seviyesini düşürebilmektedir.

Zeytinyağının kalp ve damar hastalıklarına olan yararları üzerine çok sayıda araştırma yapılmıştır [13-19]. Örneğin bu konuda yapılan bir araştırmada; 1 hafta boyunca her gün yaklaşık 2 yemek kaşığı doğal zeytinyağı tüketen insanların kolesterol düzeylerinde son derece olumlu sonuçlar elde edilmiştir [20]

Ayrıca yapılan araştırmalar zeytinyağının ne kadar doğal, işlenmemiş olursa o kadar fazla değerli bileşikler içereceği ve bu nedenle kalp sağlığı üzerine o kadar faydalı olabileceğini de göstermiştir.

Örneğin bir çalışmada doğal ve işlenmiş zeytinyağı, yüksek tansiyon hastalarına düzenli olarak verilmiş ve araştırma sonucunda, doğal zeytinyağını tüketen hastaların, kan basınç değerleri, işlenmiş zeytinyağı kullananlara göre daha düşük değerde kaydedilmiştir [13].
Athens Medicine School Üniversitesi'nde, yedi ülkenin katıldığı, Avrupa, Japonya ve Amerika'dan yaklaşık 13.000 sağlıklı orta yaştaki erkek bireyler üzerinde, 15 yıl devam eden bir çalışma yapıldı. Mono-doymamış yağları, doymuş yağlara göre daha fazla oranda tüketenlerde, bütün ölüm sebeplerine karşı özellikle de koroner kalp hastalıklarına karşı çok daha koruyucu olduğu bulundu. Bu ülkeler arasında mono-doymamış yağların en büyük kaynağı elbette zeytinyağıdır. Bu çalışmaya göre, yüksek miktarda mono-doymamış yağ alan popülasyonlar, düşük oranda kalp hastalıklarına sahipler.

İspanya'da son durum kontrol çalışması, aynı yaşta ölümcül olmayan kalp krizinden acı çeken 171 hastanın diyetleri ile 171 kalp krizi geçiren hastanın diyetleri karşılaştırıldı. Yapılan çalışmanın sonuçları, zeytinyağını fazla miktarda tüketenlerin kalp krizi riskinin, zeytinyağını nadir tüketenlerle karşılaştırıldığında, %82 seviyesine düştüğünü göstermektedir.

Portekiz bilim adamları, zeytinyağında bulunan anti-oksidan bir maddenin, kalp krizi ve kalp çarpıntısına karşı en büyük koruyucu olduğunu gösterdiler.
Araştırmalar gösteriyor ki; söz konusu olan DHPEA-EDA anti-oksidanı, zeytinyağındaki diğer bileşenlerden çok daha fazla kırmızı kan hücrelerini zarardan koruyor. Porto Üniversitesi'nden Fatima Paiva-Martins: "Bu sonuçlar, diyetlerine zeytinyağı katan insanlarda görülen çok kesin sağlık yararlarının, bilimsel bir temele dayandığını gösteriyor. Ayrıca sonuçlar da, kalp hastalıkları riskini azaltmak için özel olarak dizayn edilen 'fonksiyonel' zeytinyağlarının üretilmesine yol açmıştı" dedi.

Rafine edilirken ya da ısıtılırken yağlara uygulanan hidrojenleştirme işlemleri sonucunda, pek çok yağ asidinin kimyasal yapısı değişir. Bunların, kalp-damar hastalıklarının ortaya çıkmasında çok büyük etkileri vardır. Natürel sızma zeytinyağı ise, bu riski taşımamaktadır.
Hücre duvarları yüksek miktarda yağ ve kolesterol içerir ve yapısı beslenmeye bağlıdır. Kandaki kolesterolün % 70'i, organizmanın kendisi tarafından, karaciğerde üretilir. Vücuttaki kolesterolün, yalnızca % 30'u besinlerden alınır. Sonuç olarak, besinlerden gelen kolesterolün oranı % 20'ye indiğinde, karaciğer açığı kapatmak üzere üretimini % 80'e çıkarmak zorunda kalır. Bu da safra kesesinde kolesterolden kaynaklanan taş oluşumuna zemin oluşturur. Gıda ile kolesterol alındığı takdirde vücut kendi kolesterol üretimini azaltarak, gıda ile alınmadığı takdirde kendisi üreterek bir denge kurmaya çalışır.
Hayvansal kökenli bir yağ ürünü olan kolesterol, hücre zarı yapısında, safra ve hormon üretmek gibi birçok vücut işlevinde rol alan bir maddedir. Ancak kolesterolün yüksek olması halinde, damar çeperlerine çökerek damar sertliği oluşumuna da rol açtığı bilinmektedir.

Zeytinyağı, vücutta kolesterol dengesini sağlar. Yağlar kanda, lipoproteinlere bağlı olarak dolaşmaktadır. Lipoproteinlerin farklı türleri, yağ metabolizmasında değişik görevler üstlenir. Halk arasında faydalı kolesterol olarak da adlandırılan HDL'nin, yüksek düzeylerde olması, daha çok miktardaki kolesterolün dokulardan uzaklaştırılmasıyla damar sertliğinden koruyucu bir etki ortaya çıkar.

Oksidasyona uğramış LDL'ler, artirosikloroz (damar çeperini kalınlaştıran, dolayısıyla damar tıkanıklığına yol açan) etkiye sahiptirler. Oysa zeytinyağı tüketimi, LDL oksidasyonuna karşı koruyucu rol oynar. Ayrıca zeytinyağı, arterlerde çökelen yağların sebep olduğu LDL'den kaynaklanan kalp rahatsızlıkları riskini azaltır. 

Zeytin ve zeytin yağının içinde bulunan tekli doymamış yağ asitleri kolesterol içermezler. Bundan dolayı zeytinyağı diğer yağların aksine kandaki kolesterol oranını yükseltmemekte, tam tersine kontrol altında tutmaktadır. Kolesterol, damar tıkanıklığına yol açan LDL bileşenini azaltırken, iyi kolesterol dediğimiz HDL'yi arttırır veya dengede tutar. Karşılaştırmak gerekirse, çoklu doymamış yağ asitleri de (ayçiçeği yağı, mısır, yer fıstığı, vb.) toplam kolesterolü ve LDL kolesterolünü düşürürler, aynı zamanda HDL kolesterolünü de düşürürler. Bu da istenmeyen bir şeydir. Yapılan son bilimsel araştırmalar, kalbimiz için yararlı besinlerin başında zeytinyağının geldiğini gösteriyor. Bu yüzden zeytinyağı, adeta ilaç gibi kullanılmaya layık bir yağdır.

Bu yöndeki ilk çalışma, Fransa'da Jacotot (85, bireysel katılım) tarafından yürütülmüştür. Araştırıcı, yağ asidi bileşimi değişik lipitler (zeytinyağı, hayvansal yağlar, ayçiçeği yağı, kolza tohumu yağı, soya fasulyesi yağı, yerfıstığı yağı, mısırözü yağı) içeren diyetleri, 6 ay süre ile iki topluluğa uygulamıştır. Zeytinyağı kullanan deneklerde, HDL-kolesterolü anlamlı bir şekilde yükselirken, total kolesterol seviyesinde hemen hemen hiçbir değişme olmamıştır. Diğer deneklerde ise, total kolesterolde anlamsız bir düşme, HDL-kolesterolünde önemsiz bir değişme olmuştur. Aslında, besinlerden alınan kolesterolle oynamanın, kandaki kolesterol miktarının değişmesinde pek az etkisi vardır. Gıdalardan gelen kolesterolü, her gün 100 mg azaltmakla, kandaki kolesteroloranı, ancak litrede 25 mg düşürülür(yani 2,40 g/l'den 2,38 g/litre'ye). Milano Eczacılık Fakültesi'nden Bruno Berra: "Natürel sızma zeytinyağının küçük polar bileşenleri, LDL'nin oksidasyona olan direncini belirgin şekilde artırır" der.

Organizma içinde LDL lipoproteinleri, metabolizmaya ilişkin çok çeşitli işlevlerini yerine getirebilmeleri için, hücrelere ihtiyaçları olan kolesterolü götürmekle görevlidirler. Bununla birlikte serbest radikal fazlası olduğunda, LDL lipoproteinleri oksitlenir ve her zamanki işlerini yapamaz hale gelir. Böylece damar duvarlarının hücrelerinde yığılırlar. Hücreler de sonunda bu yüzden ölürler. Damar duvarı yağla dolar. Ne var ki, oleik asitten yana zengin olan LDL'lerin, oksidasyona karşı normalden daha dirençli olduğu çalışmalarla kanıtlanmıştır.

İspanya'nın Sevilla Üniversitesi'nden Alarkon de la Lastra ve arkadaşlarının yayınlandıkları "Zeytinyağının Faydaları" adlı makalede, zeytinyağının; kandaki LDL kolesterolünü azaltırken, HDL kolesterolünü artırdığı ve kalp hastalığı riskini azalttığını söylerler.
Minnesota'da, Prof. Kees, Zeytinyağı seminerinde, denekler üzerinde yaptığı araştırma sonucuna göre; "Tekli doymamış yağ asitleri, düşük yoğunluklu lipoproteinleri (LDL) azaltmaktadır ve yüksek yoğunluklu lipoproteini (HDL) yükseltmektedir" der. 
Dünya sağlık teşkilatı(WHO), kalp krizi ve kalp hastalıkları riskinin en alt düzeyde bulunan bölgenin, Girit adası olduğunu rapor etmiştir.

İspanya'nın Barselona kentinde düzenlenen Dünya Kardiyoloji Kongresi'ne sunulan tebliğe göre, Barselona Tıp Araştırmaları Enstitüsü uzmanlarının Doktor Maria İsabel Covas başkanlığında yürüttüğü araştırma, sızma türünün, kalp-damar sistemine, diğer zeytinyağı çeşitlerinden daha yararlı olduğunu gösterdi. Araştırmaya göre, düzenli tüketilen sızma zeytinyağı, sadece ''monosatüre'' yağ hücreleriyle değil, ''polifenol'' denen antioksidanlarıyla da kalp-damar hastalıkları riskini azaltıyor.

Viola ve arkadaşları, bir çalışmada, 80 gr zeytinyağı ya da ayçiçeği yağı ve 20 g görünmez yağ içeren diyet uyguladıkları iki gönüllüler grubunu incelemişlerdir. Araştırmacılar hastaların parametrelerini kontrol ettikten sonra, her iki yağ durumunda da trigliseridde anlamlı bir düşme, ayçiçeği yağı ile kolesterolde anlamlı bir düşme; her iki durumda da LDL-kolesterolünde orta derecede anlamsız bir düşme, HDL kolesterolünde zeytinyağı ile anlamlı bir yükselme ve ayçiçeği yağı ile anlamlı bir düşme, görülmüştür. Zeytinyağı, kalp atışlarının düzenlenmesine yardımcı olur. Kalp ve karaciğer hastaları, sabahları aç karnına bir çorba kaşığı içilebilr.

KAYNAKLAR

www.abidintatli.com.tr

www.sasoliva.com

www.tlosolive.com

www.zeytindostu.org.tr

10. Salih Uçan, Büyük Şifalı Bitkiler Ansiklopedisi, Şenyıldız Yy. İstanbul, 1997 

11. Şifa Kaynağı Bir Bitki: Zeytin, Mercek Dergisi, S. 31, Ocak, 2004 

12. Uluslararası Zeytinyağı Konseyi, Zeytinyağı ve Sağlık, Prof. P. Viola, Prof. M. Audisio, çev. Prof. Dr. Cihat Küçükhüseyin. 

13. İstanbul Ticaret Odası, Zeytin ve Zeytinyağı Semineri, Genel Sekreter: Prof. Dr. İsmail Özaslan, Lebib Yalkın Yayımları ve Basım İşleri. A.Ş. İstanbul, Yayın No: 1990-27, 9 Ekim 1990, 

14. food.ege.edu.tr, Prof. Dr. Sedef Nehir El, Zeytin, Zeytinyağı ve Sağlık, Ege Üniversitesi Gıda Mühendisliği Bölümü, İzmir

15. "Olive Oil and Coronary Heart Disease (CHD)", nutra-smart, çev. Dr. Erman Gündoğdu, 15/03/2007.  
16. "Olive Oil Offers Best Protection From Heart Attack: Study", thenews, çev. Dr. Erman Gündoğdu, 03/04/2009.
17. "Olive Oil 'Fights Cancer'", belfasttelegraph.co.uk, çev. Gökben Coşkun, yaklasansaat.com, 18/12/2008.
18. "Consuming Extra Virgin Olive Oil Helps To Combat Degenerative Diseases Such As Cancer, Study Suggests",  sciencedaily, çev. Dr. Erman Gündoğdu, 21/06/2008.
19. "Effect of Olive Oils on Biomarkers of Oxidative DNA Stress in Northern and Southern Europeans", The FASEB Journal, fasebj, 21/01/2007.
20. "Anti-Hypertensive Action", nutra-smart, çev. Dr. Erman Gündoğdu, 15/03/2007
80. WHO: Cardiovascular diseases (CVDs). Fact sheet N^o317. [(accessed on 10 September 2009)]. Available online: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs317/en/index.html.

81. Ambrose J.A., Barua R.S. The pathophysiology of cigarette smoking and cardiovascular disease: An update. J. Am. Coll. Cardiol. 2004;43:1731–1737. [PubMed]

82. Jia C.P., Chen M.J., Huang S.Z., Zeng Y.T. A study of inductive effect of hemin on expression of the beta-globin genes in K562 cells. Yi Chuan. 2002;24:399–402. [PubMed]

83. Tanasescu M., Leitzmann M.F., Rimm E.B., Willett W.C., Stampfer M.J., Hu F.B. Exercise type and intensity in relation to coronary heart disease in men. JAMA. 2002;288:1994–2000. [PubMed]

84. Twisk J., Gillian-Daniel D.L., Tebon A., Wang L., Barrett P.H., Attie A.D. The role of the LDL receptor in apolipoprotein B secretion. J. Clin. Invest. 2000;105:521–532. [PMC free article] [PubMed]

85. Arts I.C., Jacobs D.R., Jr., Harnack L.J., Gross M., Folsom A.R. Dietary catechins in relation to coronary heart disease death among postmenopausal women. Epidemiology. 2001;12:668–675. [PubMed]

86. Hertog M.G., Feskens E.J., Hollman P.C., Katan M.B., Kromhout D. Dietary antioxidant flavonoids and risk of coronary heart disease: The Zutphen Elderly Study. Lancet. 1993;342:1007–1011. [PubMed]

87. Hertog M.G., Feskens E.J., Kromhout D. Antioxidant flavonols and coronary heart disease risk. Lancet. 1997;349:699. [PubMed]

88. Hertog M.G., Kromhout D., Aravanis C., Blackburn H., Buzina R., Fidanza F., Giampaoli S., Jansen A., Menotti A., Nedeljkovic S., et al. Flavonoid intake and long-term risk of coronary heart disease and cancer in the seven countries study. Arch. Intern. Med. 1995;155:381–386. [PubMed]

89. Knekt P., Jarvinen R., Reunanen A., Maatela J. Flavonoid intake and coronary mortality in Finland: A cohort study. BMJ. 1996;312:478–481. [PMC free article] [PubMed]

90. Mink P.J., Scrafford C.G., Barraj L.M., Harnack L., Hong C.P., Nettleton J.A., Jacobs D.R., Jr. Flavonoid intake and cardiovascular disease mortality: A prospective study in postmenopausal women. Am. J. Clin. Nutr. 2007;85:895–909. [PubMed]

91. Nakachi K., Matsuyama S., Miyake S., Suganuma M., Imai K. Preventive effects of drinking green tea on cancer and cardiovascular disease: Epidemiological evidence for multiple targeting prevention. Biofactors. 2000;13:49–54. [PubMed]

92. Rein D., Paglieroni T.G., Pearson D.A., Wun T., Schmitz H.H., Gosselin R., Keen C.L. Cocoa and wine polyphenols modulate platelet activation and function. J. Nutr. 2000;130:2120S–2126S. [PubMed]

93. Renaud S., de Lorgeril M. Wine, alcohol, platelets, and the French paradox for coronary heart disease. Lancet. 1992;339:1523–1526. doi: 10.1016/0140-6736(92)91277-F. [PubMed] [Cross Ref]

94. Yochum L., Kushi L.H., Meyer K., Folsom A.R. Dietary flavonoid intake and risk of cardiovascular disease in postmenopausal women. Am. J. Epidemiol. 1999;149:943–949. [PubMed]

95. Arts I.C., Hollman P.C. Polyphenols and disease risk in epidemiologic studies. Am. J. Clin. Nutr. 2005;81:317S–325S. [PubMed]

96. Peters U., Poole C., Arab L. Does tea affect cardiovascular disease? A meta-analysis. Am. J. Epidemiol. 2001;154:495–503. [PubMed]

97. Di Castelnuovo A., Rotondo S., Iacoviello L., Donati M.B., De Gaetano G. Meta-analysis of wine and beer consumption in relation to vascular risk. Circulation. 2002;105:2836–2844. [PubMed]

98. Hooper L., Kroon P.A., Rimm E.B., Cohn J.S., Harvey I., Le Cornu K.A., Ryder J.J., Hall W.L., Cassidy A. Flavonoids, flavonoid-rich foods, and cardiovascular risk: A meta-analysis of randomized controlled trials. Am. J. Clin. Nutr. 2008;88:38–50. [PubMed]

99. Lin J., Rexrode K.M., Hu F., Albert C.M., Chae C.U., Rimm E.B., Stampfer M.J., Manson J.E. Dietary intakes of flavonols and flavones and coronary heart disease in US women. Am. J. Epidemiol. 2007;165:1305–1313. [PubMed]

100. Rimm E.B., Katan M.B., Ascherio A., Stampfer M.J., Willett W.C. Relation between intake of flavonoids and risk for coronary heart disease in male health professionals. Ann. Intern. Med. 1996;125:384–389. [PubMed]

101. Sesso H.D., Gaziano J.M., Liu S., Buring J.E. Flavonoid intake and the risk of cardiovascular disease in women. Am. J. Clin. Nutr. 2003;77:1400–1408. [PubMed]

102. Vita J.A. Polyphenols and cardiovascular disease: Effects on endothelial and platelet function. Am. J. Clin. Nutr. 2005;81:292S–297S. [PubMed]

103. Rein D., Lotito S., Holt R.R., Keen C.L., Schmitz H.H., Fraga C.G. Epicatechin in human plasma: In vivo determination and effect of chocolate consumption on plasma oxidation status. J. Nutr. 2000;130:2109–2114. [PubMed]

104. Stein J.H., Keevil J.G., Wiebe D.A., Aeschlimann S., Folts J.D. Purple grape juice improves endothelial function and reduces the susceptibility of LDL cholesterol to oxidation in patients with coronary artery disease. Circulation. 1999;100:1050–1055. [PubMed]

105. Wan Y., Vinson J.A., Etherton T.D., Proch J., Lazarus S.A., Kris-Etherton P.M. Effects of cocoa powder and dark chocolate on LDL oxidative susceptibility and prostaglandin concentrations in humans. Am. J. Clin. Nutr. 2001;74:596–602. [PubMed]

106. Desch S., Schmidt J., Kobler D., Sonnabend M., Eitel I., Sareban M., Rahimi K., Schuler G., Thiele H. Effect of cocoa products on blood pressure: Systematic review and meta-analysis. Am. J. Hypertens. 2010;23:97–103. [PubMed]

107. Erlund I., Koli R., Alfthan G., Marniemi J., Puukka P., Mustonen P., Mattila P., Jula A. Favorable effects of berry consumption on platelet function, blood pressure, and HDL cholesterol. Am. J. Clin. Nutr. 2008;87:323–331. [PubMed]

108. Grassi D., Necozione S., Lippi C., Croce G., Valeri L., Pasqualetti P., Desideri G., Blumberg J.B., Ferri C. Cocoa reduces blood pressure and insulin resistance and improves endothelium-dependent vasodilation in hypertensives. Hypertension. 2005;46:398–405. [PubMed]

109. Taubert D., Roesen R., Lehmann C., Jung N., Schomig E. Effects of low habitual cocoa intake on blood pressure and bioactive nitric oxide: A randomized controlled trial. JAMA. 2007;298:49–60. [PubMed]

110. Taubert D., Roesen R., Schomig E. Effect of cocoa and tea intake on blood pressure: A meta-analysis. Arch. Intern. Med. 2007;167:626–634. [PubMed]

111. Park Y.K., Kim J.S., Kang M.H. Concord grape juice supplementation reduces blood pressure in Korean hypertensive men: Double-blind, placebo controlled intervention trial. Biofactors. 2004;22:145–147.[PubMed]

112. Heiss C., Dejam A., Kleinbongard P., Schewe T., Sies H., Kelm M. Vascular effects of cocoa rich in flavan-3-ols. JAMA. 2003;290:1030–1031. [PubMed]

113. Heiss C., Finis D., Kleinbongard P., Hoffmann A., Rassaf T., Kelm M., Sies H. Sustained increase in flow-mediated dilation after daily intake of high-flavanol cocoa drink over 1 week. J. Cardiovasc. Pharmacol. 2007;49:74–80. [PubMed]

114. Heiss C., Kleinbongard P., Dejam A., Perre S., Schroeter H., Sies H., Kelm M. Acute consumption of flavanol-rich cocoa and the reversal of endothelial dysfunction in smokers. J. Am. Coll. Cardiol. 2005;46:1276–1283. [PubMed]

115. Engler M.B., Engler M.M., Chen C.Y., Malloy M.J., Browne A., Chiu E.Y., Kwak H.K., Milbury P., Paul S.M., Blumberg J., Mietus-Snyder M.L. Flavonoid-rich dark chocolate improves endothelial function and increases plasma epicatechin concentrations in healthy adults. J. Am. Coll. Nutr. 2004;23:197–204.[PubMed]

116. Schroeter H., Heiss C., Balzer J., Kleinbongard P., Keen C.L., Hollenberg N.K., Sies H., Kwik-Uribe C., Schmitz H.H., Kelm M. Epicatechin mediates beneficial effects of flavanol-rich cocoa on vascular function in humans. Proc. Natl. Acad. Sci. USA. 2006;103:1024–1029. [PMC free article] [PubMed]

117. Wang-Polagruto J.F., Villablanca A.C., Polagruto J.A., Lee L., Holt R.R., Schrader H.R., Ensunsa J.L., Steinberg F.M., Schmitz H.H., Keen C.L. Chronic consumption of flavanol-rich cocoa improves endothelial function and decreases vascular cell adhesion molecule in hypercholesterolemic postmenopausal women. J. Cardiovasc. Pharmacol. 2006;47(Suppl. 2):S177–S186; discussion S206-S209. doi: 10.1097/00005344-200606001-00013. [PubMed] [Cross Ref]

118. Grassi D., Mulder T.P., Draijer R., Desideri G., Molhuizen H.O., Ferri C. Black tea consumption dose-dependently improves flow-mediated dilation in healthy males. J. Hypertens. 2009;27:774–781. [PubMed]

119. Widlansky M.E., Hamburg N.M., Anter E., Holbrook M., Kahn D.F., Elliott J.G., Keaney J.F., Jr., Vita J.A. Acute EGCG supplementation reverses endothelial dysfunction in patients with coronary artery disease. J. Am. Coll. Nutr. 2007;26:95–102. [PMC free article] [PubMed]

120. Cuevas A.M., Guasch V., Castillo O., Irribarra V., Mizon C., San Martin A., Strobel P., Perez D., Germain A.M., Leighton F. A high-fat diet induces and red wine counteracts endothelial dysfunction in human volunteers. Lipids. 2000;35:143–148. [PubMed]

121. Papamichael C., Karatzis E., Karatzi K., Aznaouridis K., Papaioannou T., Protogerou A., Stamatelopoulos K., Zampelas A., Lekakis J., Mavrikakis M. Red wine’s antioxidants counteract acute endothelial dysfunction caused by cigarette smoking in healthy nonsmokers. Am. Heart J. 2004;147:E5.[PubMed]

122. Pearson D.A., Paglieroni T.G., Rein D., Wun T., Schramm D.D., Wang J.F., Holt R.R., Gosselin R., Schmitz H.H., Keen C.L. The effects of flavanol-rich cocoa and aspirin on ex vivo platelet function. Thromb. Res. 2002;106:191–197. doi: 10.1016/S0049-3848(02)00128-7. [PubMed] [Cross Ref]

123. Rein D., Paglieroni T.G., Wun T., Pearson D.A., Schmitz H.H., Gosselin R., Keen C.L. Cocoa inhibits platelet activation and function. Am. J. Clin. Nutr. 2000;72:30–35. [PubMed]

124. Keevil J.G., Osman H.E., Reed J.D., Folts J.D. Grape juice, but not orange juice or grapefruit juice, inhibits human platelet aggregation. J. Nutr. 2000;130:53–56. [PubMed]

125. Mathur S., Devaraj S., Grundy S.M., Jialal I. Cocoa products decrease low density lipoprotein oxidative susceptibility but do not affect biomarkers of inflammation in humans. J. Nutr. 2002;132:3663–3667.[PubMed]

126. Mao T.K., van de Water J., Keen C.L., Schmitz H.H., Gershwin M.E. Modulation of TNF-alpha secretion in peripheral blood mononuclear cells by cocoa flavanols and procyanidins. Dev. Immunol. 2002;9:135–141. [PMC free article] [PubMed]

127. Schramm D.D., Karim M., Schrader H.R., Holt R.R., Kirkpatrick N.J., Polagruto J.A., Ensunsa J.L., Schmitz H.H., Keen C.L. Food effects on the absorption and pharmacokinetics of cocoa flavanols. Life Sci. 2003;73:857–869. [PubMed]

128. Hollenberg N.K., Martinez G., McCullough M., Meinking T., Passan D., Preston M., Rivera A., Taplin D., Vicaria-Clement M. Aging, acculturation, salt intake, and hypertension in the Kuna of Panama. Hypertension. 1997;29:171–176. [PubMed]

129. Stensvold I., Tverdal A., Solvoll K., Foss O.P. Tea consumption. relationship to cholesterol, blood pressure, and coronary and total mortality. Prev. Med. 1992;21:546–553. doi: 10.1016/0091-7435(92)90062-M. [PubMed] [Cross Ref]

130. Yang Y.C., Lu F.H., Wu J.S., Wu C.H., Chang C.J. The protective effect of habitual tea consumption on hypertension. Arch. Intern. Med. 2004;164:1534–1540. [PubMed]

131. Negishi H., Xu J.W., Ikeda K., Njelekela M., Nara Y., Yamori Y. Black and green tea polyphenols attenuate blood pressure increases in stroke-prone spontaneously hypertensive rats. J. Nutr. 2004;134:38–42.[PubMed]

132. Uchida S., Ozaki M., Akashi T., Yamashita K., Niwa M., Taniyama K. Effects of (−)-epigallocatechin-3-O-gallate (green tea tannin) on the life span of stroke-prone spontaneously hypertensive rats. Clin. Exp. Pharmacol. Physiol. Suppl. 1995;22:S302–S303. doi: 10.1111/j.1440-1681.1995.tb02928.x. [PubMed][Cross Ref]

133. Duffy S.J., Keaney J.F., Jr., Holbrook M., Gokce N., Swerdloff P.L., Frei B., Vita J.A. Short- and long-term black tea consumption reverses endothelial dysfunction in patients with coronary artery disease. Circulation. 2001;104:151–156. [PubMed]

134. Hodgson J.M., Puddey I.B., Burke V., Beilin L.J., Jordan N. Effects on blood pressure of drinking green and black tea. J. Hypertens. 1999;17:457–463. [PubMed]

135. Hodgson J.M., Puddey I.B., Burke V., Watts G.F., Beilin L.J. Regular ingestion of black tea improves brachial artery vasodilator function. Clin. Sci. (Lond.) 2002;102:195–201. doi: 10.1042/CS20010120.[PubMed] [Cross Ref]

136. Bingham S.A., Vorster H., Jerling J.C., Magee E., Mulligan A., Runswick S.A., Cummings J.H. Effect of black tea drinking on blood lipids, blood pressure and aspects of bowel habit. Br. J. Nutr. 1997;78:41–55.[PubMed]

137. Knekt P., Isotupa S., Rissanen H., Heliovaara M., Jarvinen R., Hakkinen S., Aromaa A., Reunanen A. Quercetin intake and the incidence of cerebrovascular disease. Eur. J. Clin. Nutr. 2000;54:415–417.[PubMed]

138. Andrade A.C., Cesena F.H., Consolim-Colombo F.M., Coimbra S.R., Benjo A.M., Krieger E.M., Luz P.L. Short-term red wine consumption promotes differential effects on plasma levels of high-density lipoprotein cholesterol, sympathetic activity, and endothelial function in hypercholesterolemic, hypertensive, and healthy subjects. Clinics (Sao Paulo) 2009;64:435–442. [PMC free article] [PubMed]

139. Spaak J., Merlocco A.C., Soleas G.J., Tomlinson G., Morris B.L., Picton P., Notarius C.F., Chan C.T., Floras J.S. Dose-related effects of red wine and alcohol on hemodynamics, sympathetic nerve activity, and arterial diamete. Am. J. Physiol. Heart Circ. Physiol. 2008;294:H605–H612. [PubMed]

140. Hansen A.S., Marckmann P., Dragsted L.O., Finne Nielsen I.L., Nielsen S.E., Gronbaek M. Effect of red wine and red grape extract on blood lipids, haemostatic factors, and other risk factors for cardiovascular disease. Eur. J. Clin. Nutr. 2005;59:449–455. doi: 10.1038/sj.ejcn.1602107. [PubMed] [Cross Ref]

141. Hodgson J.M., Burke V., Puddey I.B. Acute effects of tea on fasting and postprandial vascular function and blood pressure in humans. J. Hypertens. 2005;23:47–54. [PubMed]

142. Agewall S., Wright S., Doughty R.N., Whalley G.A., Duxbury M., Sharpe N. Does a glass of red wine improve endothelial function? Eur. Heart J. 2000;21:74–78. doi: 10.1053/euhj.1999.1759. [PubMed][Cross Ref]

143. Hashimoto M., Kim S., Eto M., Iijima K., Ako J., Yoshizumi M., Akishita M., Kondo K., Itakura H., Hosoda K., Toba K., Ouchi Y. Effect of acute intake of red wine on flow-mediated vasodilatation of the brachial artery. Am. J. Cardiol. 2001;88:1457–1460. [PubMed]

144. Karatzi K., Papamichael C., Aznaouridis K., Karatzis E., Lekakis J., Matsouka C., Boskou G., Chiou A., Sitara M., Feliou G., Kontoyiannis D., Zampelas A., Mavrikakis M. Constituents of red wine other than alcohol improve endothelial function in patients with coronary artery disease. Coron. Artery Dis. 2004;15:485–490. [PubMed]

145. Whelan A.P., Sutherland W.H., McCormick M.P., Yeoman D.J., de Jong S.A., Williams M.J. Effects of white and red wine on endothelial function in subjects with coronary artery disease. Intern. Med. J. 2004;34:224–228. [PubMed]

146. Appeldoorn M.M., Venema D.P., Peters T.H., Koenen M.E., Arts I.C., Vincken J.P., Gruppen H., Keijer J., Hollman P.C. Some phenolic compounds increase the nitric oxide level in endothelial cells in vitro. J. Agric. Food Chem. 2009;57:7693–7699. [PubMed]

147. Schmitt C.A., Dirsch V.M. Modulation of endothelial nitric oxide by plant-derived products. Nitric Oxide. 2009;21:77–91. [PubMed]

148. Fitzpatrick D.F., Hirschfield S.L., Ricci T., Jantzen P., Coffey R.G. Endothelium-dependent vasorelaxation caused by various plant extracts. J. Cardiovasc. Pharmacol. 1995;26:90–95. [PubMed]

149. Wallerath T., Deckert G., Ternes T., Anderson H., Li H., Witte K., Forstermann U. Resveratrol, a polyphenolic phytoalexin present in red wine, enhances expression and activity of endothelial nitric oxide synthase. Circulation. 2002;106:1652–1658. doi: 10.1161/01.CIR.0000029925.18593.5C. [PubMed][Cross Ref]

150. Leikert J.F., Rathel T.R., Wohlfart P., Cheynier V., Vollmar A.M., Dirsch V.M. Red wine polyphenols enhance endothelial nitric oxide synthase expression and subsequent nitric oxide release from endothelial cells. Circulation. 2002;106:1614–1617. [PubMed]

151. Karim M., McCormick K., Kappagoda C.T. Effects of cocoa extracts on endothelium-dependent relaxation. J. Nutr. 2000;130:2105S–2108S. [PubMed]

152. Chin-Dusting J.P., Fisher L.J., Lewis T.V., Piekarska A., Nestel P.J., Husband A. The vascular activity of some isoflavone metabolites: Implications for a cardioprotective role. Br. J. Pharmacol. 2001;133:595–605. [PMC free article] [PubMed]

153. Fitzpatrick D.F., Bing B., Rohdewald P. Endothelium-dependent vascular effects of Pycnogenol. J. Cardiovasc. Pharmacol. 1998;32:509–515. [PubMed]

154. Fitzpatrick D.F., Hirschfield S.L., Coffey R.G. Endothelium-dependent vasorelaxing activity of wine and other grape products. Am. J. Physiol. 1993;265:H774–H778. [PubMed]

155. Karamsetty M.R., Klinger J.R., Hill N.S. Phytoestrogens restore nitric oxide-mediated relaxation in isolated pulmonary arteries from chronically hypoxic rats. J. Pharmacol. Exp. Ther. 2001;297:968–974.[PubMed]

156. Woodman O.L., Chan E. Vascular and anti-oxidant actions of flavonols and flavones. Clin. Exp. Pharmacol. Physiol. 2004;31:786–790. [PubMed]

157. Lorenz M., Wessler S., Follmann E., Michaelis W., Dusterhoft T., Baumann G., Stangl K., Stangl V. A constituent of green tea, epigallocatechin-3-gallate, activates endothelial nitric oxide synthase by a phosphatidylinositol-3-OH-kinase-, cAMP-dependent protein kinase-, and Akt-dependent pathway and leads to endothelial-dependent vasorelaxation. J. Biol. Chem. 2004;279:6190–6195. [PubMed]

158. Stoclet J.C., Chataigneau T., Ndiaye M., Oak M.H., El Bedoui J., Chataigneau M., Schini-Kerth V.B. Vascular protection by dietary polyphenols. Eur. J. Pharmacol. 2004;500:299–313. [PubMed]

159. Corder R., Douthwaite J.A., Lees D.M., Khan N.Q., Viseu Dos Santos A.C., Wood E.G., Carrier M.J. Endothelin-1 synthesis reduced by red wine. Nature. 2001;414:863–864. [PubMed]

160. Khan N.Q., Lees D.M., Douthwaite J.A., Carrier M.J., Corder R. Comparison of red wine extract and polyphenol constituents on endothelin-1 synthesis by cultured endothelial cells. Clin. Sci. (Lond.) 2002;103(Suppl. 48):72–75. [PubMed]

161. Steffen Y., Gruber C., Schewe T., Sies H. Mono-O-methylated flavanols and other flavonoids as inhibitors of endothelial NADPH oxidase. Arch. Biochem. Biophys. 2008;469:209–219. doi: 10.1016/j.abb.2007.10.012. [PubMed] [Cross Ref]

162. Steffen Y., Schewe T., Sies H. Epicatechin elevates nitric oxide in endothelial cells via inhibition of NADPH oxidase. Biochem. Biophys. Res. Commun. 2007;359:828–833. [PubMed]

163. Pignatelli P., Pulcinelli F.M., Celestini A., Lenti L., Ghiselli A., Gazzaniga P.P., Violi F. The flavonoids quercetin and catechin synergistically inhibit platelet function by antagonizing the intracellular production of hydrogen peroxide. Am. J. Clin. Nutr. 2000;72:1150–1155. [PubMed]

164. Freedman J.E., Parker C. III, Li L., Perlman J.A., Frei B., Ivanov V., Deak L.R., Iafrati M.D., Folts J.D. Select flavonoids and whole juice from purple grapes inhibit platelet function and enhance nitric oxide release. Circulation. 2001;103:2792–2798. [PubMed]

165. Natella F., Nardini M., Belelli F., Pignatelli P., Di Santo S., Ghiselli A., Violi F., Scaccini C. Effect of coffee drinking on platelets: Inhibition of aggregation and phenols incorporation. Br. J. Nutr. 2008;100:1276–1282. [PubMed]

166. Steptoe A., Gibson E.L., Vuononvirta R., Hamer M., Wardle J., Rycroft J.A., Martin J.F., Erusalimsky J.D. The effects of chronic tea intake on platelet activation and inflammation: A double-blind placebo controlled trial. Atherosclerosis. 2007;193:277–282. [PubMed]

167. Gresele P., Pignatelli P., Guglielmini G., Carnevale R., Mezzasoma A.M., Ghiselli A., Momi S., Violi F. Resveratrol, at concentrations attainable with moderate wine consumption, stimulates human platelet nitric oxide production. J. Nutr. 2008;138:1602–1608. [PubMed]

168. Holt R.R., Actis-Goretta L., Momma T.Y., Keen C.L. Dietary flavanols and platelet reactivity. J. Cardiovasc. Pharmacol. 2006;47(Suppl. 2):S187–S196; discussion S206-S209. doi: 10.1097/00005344-200606001-00014. [PubMed] [Cross Ref]

169. Murphy K.J., Chronopoulos A.K., Singh I., Francis M.A., Moriarty H., Pike M.J., Turner A.H., Mann N.J., Sinclair A.J. Dietary flavanols and procyanidin oligomers from cocoa (Theobroma cacao) inhibit platelet function. Am. J. Clin. Nutr. 2003;77:1466–1473. [PubMed]

170. Peppa M., Raptis S. Advanced glycation end products and cardiovascular disease. Curr. Diabetes Rev. 2008;4:92–100. [PubMed]

171. Schramm D., German J. Potential effects of flavonoids on the etiology of vascular disease. J. Nutr. Biochem. 1998;9:560–566.

172. Huang S.-M., Wu C.-H., Yen G.-C. Effects of flavonoids on the expression of the pro-inflammatory response in human monocytes induced by ligation of the receptor for AGEs. Mol. Nutr. Food Res. 2006;50:1129–1139. [PubMed]

173. Kim J., Lee E., Kim D., Yu B., Chung H. Kaempferol modulates pro-inflammatory NF-kB activation by suppressing advanced glycation endproducts-induced NADPH oxidase. Age (Dordr.) 2010;32:197–208. doi: 10.1007/s11357-009-9124-1. [PMC free article] [PubMed] [Cross Ref]

Nedir Bu Polifenoller; Devem Edecek